تهیه خبر: ستاره کوشا/

نام محمدعلی جمالزاده برای بسیاری از اهالی ادبیات آشناست. او را که نویسنده و مترجم بوده و کارهای پژوهشی و نقد ادبی نیز انجام می‌داده است، بنیان‌گذار داستان‌نویسی نوین در زبان فارسی دانسته و پدر داستان کوتاه ایرانی نامیده‌اند. به جرات می‌توان گفت او عرصه‌ای جدید در داستان‌نویسی ایران به وجود آورد و خود نه‌تنها پیشگام این عرصه بود که آثاری درخور نیز پدید آورد. دراین یادداشت نگاهی به آثار و ویژگی‌های داستان‌نویسی او داشته‌ام.

در وصف محمدعلی جمالزاده گفته‌اند «نخستین نویسنده ایرانی است که سنت‌های کهن داستان‌سرایی را با فنون داستان‌نویسی اروپایی تلفیق کرد». در ذهن من نام او با داستان کوتاه «کباب غاز» که در کتاب ادبیاتمان بود عجین شده است. داستانی چنان ساده که می‌توانست برای هرکدام از ما اتفاق بیفتد و روایتی چنان روان که ما را بارها به سراغ متن می‌برد و بعید می‌دانم کسی زودتر از کلاس درس آن داستان را نخوانده باشد و یا برای تمام کردن داستان تا جلسه بعدی درس ادبیات صبر کرده باشد. محمدعلی جمالزاده با چنان توانمندی به شرح این ماجرا پرداخته بود که بسیاری از ما این داستان را نه یک‌بار که چندین و چند بار خوانده و هر بار از خواندنش لذت برده بودیم.

‌
ویژگی‌های آثار محمدعلی جمالزاده

از ویژگی‌های بارز آثار محمدعلی جمالزاده می‌توان به شخصیت‌پردازی و نوع روایت داستان اشاره کرد. حتی شاید بهتر باشد به‌جای «شخصیت‌پردازی» از «تیپ‌سازی» در این داستان‌ها نام برد. چنانکه در داستان‌هایش تیپ انسان‌های خسیس و ریاکار از موفق‌ترین‌ها هستند. به لحاظ شغلی نیز او تیپ کارمند را به‌خوبی در داستان‌هایش گنجانده است.

از دیگر ویژگی‌های آثار محمدعلی جمالزاده می‌توان به طنز آنها اشاره کرد. این طنز نه‌فقط برای خنداندن که برای توجه دادن به مواردی دیگر است. خواننده اگرچه با خواندن این بخش‌ها خنده‌اش می‌گیرد اما درعین‌حال دریچه‌های دیگری نیز به رویش گشوده می‌شود که ناشی از تفکر و توجهی است که در پس آن طنز رخ نموده‌اند. این ویژگی را می‌توان از جذابیت‌های آثار او دانست.

همجنین از ویژگی‌های آثار جمالزاده می‌توان به نمود باورهای عامیانه و خرافه‌ها در داستان‌هایش اشاره کرد. او به‌وضوح با خرافه مخالفت دارد و در بررسی داستان‌ها به این می‌رسیم که تلاشش بر مواجهه و رودررویی در مخالفت با این موارد بوده است و نه دامن زدن و اشاعه آنها.

‌
واقع‌گرایی در داستان‌های محمدعلی جمالزاده

آثار محمدعلی جمالزاده به‌شدت واقع‌گرا هستند و همین ویژگی سبب شده تا او را آغازگر این سبک در ادبیات فارسی بدانند. ازآنجایی‌که این رویکرد واقع‌گرایی موجب نوعی شبیه‌سازی در ذهن خواننده می‌شود در مسیر کلی مواجهه خواننده با روایت نقشی موثر بازی می‌کند. خواننده به‌راحتی می‌تواند ما به ‌ازای خارجی آنچه را که در بین سطور داستان می‌بیند در زندگی واقعی خود پیدا کند و این اتفاق نه‌تنها اقبال او را به داستان‌ها بیشتر می‌کند که آنها را برایش باورپذیر می‌سازد و شاید بی‌راه نباشد اگر این اتفاق را نوعی آموزش ناخودآگاه خواننده در مسائل مختلف نیز بدانیم.

محمدعلی جمالزاده را می‌توان یکی از نویسندگان معاصری دانست که ادبیات را ابزاری برای آموزش‌وپرورش ایرانیان و ارتقای سطح فرهنگ آنها می‌دانست و خود به بهترین نحو از این ابزار استفاده کرد. خواننده با درک وجه واقع‌گرایی نوشته‌ها با خالق ماجراها هم‌داستان و هم‌دست می‌شود و ازآنجایی‌که نمونه‌های دنیای واقعی را تجربه کرده به‌خوبی می‌تواند وقایع و ماجراها را حدس زده و یا در صورت غافلگیر شدن آنها را باور کند. آثار او رویکردی اجتماعی دارند و نویسنده در بیان این مسائل اجتماعی ناخودآگاه به بخش تاریخی آن زمانه نیز تنه‌ای می‌زند.

‌
دیدگاه محمدعلی جمالزاده درباره نویسندگی

جایی از قول محمدعلی جمالزاده نقل‌ شده که نویسندگی را رسالتی غیبی خوانده است که علاوه بر استعداد ذاتی و شوق و عشق و پشتکار، به تمرین و ممارست نیاز دارد و هنرمند باید آن را «بورزد و تقویت نماید» که لازمه چنین امری «شناخت هرچه بیشتر دین و آب‌وخاک و مردم از هر طبقه و صنف و هر طایفه و قبیله و فکر و عقیده و یادگیری زبانی فرنگی است تا نویسنده بتواند شاهکارهای ادبی جهان را به زبان اصلی بخواند و با ریزه‌کاری‌های داستان‌نویسی آشنا شود».

با نگاهی به آثار محمدعلی جمالزاده می‌توان دریافت او این اصل و پیشنهاد را ابتدا برای خود الزامی دانسته و به آن پرداخته است و بی‌شک همین امر را می‌توان از عوامل موثر در موفقیت او در عرصه ادبیات دانست. او تقلید صرف از مکتب‌های ادبی غربی را مردود اما آشنایی با آنها و درعین‌حال توجه به ریشه‌های خودی را از الزامات می‌دانسته است. او همچنین «ابهام» و «تکرار و اطاله کلام» را از آفت‌های نویسندگی می‌دانسته است.

‌
جمالزاده در نگاه محمود دولت‌آبادی و ایرج افشار

جایی از قول محمود دولت‌آبادی در وصف محمدعلی جمالزاده آمده است: «نماد تلفیق فرهنگ ایرانی و فرنگی بود. او شخصیت قابل‌مطالعه‌ای برای ما ایرانی‌ها و حتی برای اروپایی‌ها باید باشد. او سمبل و نماد تلفیق آداب، عادت و فرهنگ ایرانی و فرنگی است. جمالزاده نشانی از وحدت در عین دوگانگی است چراکه در دو سرزمین متفاوت و دور از هم پرورش‌یافته بود؛ اما با سفر به سوئیس هرگز ریشه‌های او در سرزمین مادری‌اش قطع نشد» و به قول ایرج افشار «سال‌هاست که از ایران دور بود اما خانه‌اش آراسته به قالی و قلمکار و قلمدان و ترمه و تافته و مسینه و برنجینه‌های کرمان و اصفهان و یزد بود. نشست و خاستش در سراسر عمر با هم‌وطنانش بود».

‌
معرفی کتاب های محمدعلی جمالزده

محمدعلی جمالزاده با «یکی بود یکی نبود» باب داستان کوتاه را گشود. این مجموعه داستانی شامل شش داستان با عناوین «فارسی شکر است»، «رجل سیاسی»، «دوستی خاله خرسه»، «درد دل ملا قربانعلی»، «بیله دیگ بیله چغندر» و «ویلان الدوله» می‌شود.

‌
فارسی شکر است

نویسنده: محمدعلی جمالزاده

آنچه تا آن زمان در قصه‌نویسی وجود داشت زبانی رسمی و گاه ناکارآمد بود. محمدعلی جمالزاده در داستان‌های «یکی بود یکی نبود»، به‌خصوص داستان «فارسی شکر است» برای نخستین بار از زبانی برخاسته از زندگی عامیانه مردم و آن دوران استفاده کرد. تلاش او بر ساده‌سازی و دوری از تکلف و دشوارنویسی بود.
او با توانمندی توانست تصویری شفاف از عناصر دوران جدید را به زبان محاوره ترسیم کند. محمدعلی جمالزاده بر توانایی بیش‌ازحد این نوع زبان بر انواع دیگرش تاکید داشت. او به‌موقع حس کرد که تغییری جدی لازم است و با پرداختن به این حس توانست اتفاقی شگرف را رقم بزند. نوآوری‌هایی که او در زمینه ادبیات فارسی داشته را می‌توان نشات گرفته از تسلط او بر ادبیات غربی دانست. آشنایی با زبانی دیگر او را در خواندن آثار مختلف توانا ساخته بود.

‌

در یک بررسی کلی آثار محمدعلی جمالزاده را می‌توان در رده‌های «پژوهشی»، «داستانی»، «اجتماعی-سیاسی»، «ترجمه»، «خاطره» و «نقد» قرار داد. جمال‌زاده آثار بسیاری از خود به جای گذاشته است که در آن میان داستان‌های بلندی چون «دارالمجانین»، «قلتشن دیوان»، «صحرای حشر»، «راه آب نامه» و «معصومه شیرازی» به چشم می‌خورند و مابقی داستان کوتاه هستند.

‌
دارالمجانین

نویسنده: محمدعلی جمالزاده

داستان دارالمجانین همچون دیگر داستان‌های کوتاه جمال‌زاده پیچیدگی بسیار ندارد و در بطن آنها گره‌های اساسی به چشم نمی‌آید اما چیره‌دستی نویسنده در نحوه بیان و روایت داستان سبب می‌شود خواننده با او و ماجراهای نه‌چندان پرتنش آن همراه شود.

حضور نداشتن محمدعلی جمالزاده در ایران انتقادهایی که به او وارد می‌شد را در همین حوزه می‌گنجاند. بسیاری معتقد بودند این دوری از وطن باعث شده تا نویسنده از احوال جاری و زندگی روزمره در ایران دور شده باشد و نقص‌هایی را در این بخش در کارهایش بیان می‌کردند.

‌
آثار تالیفی دیگر

ازجمله آثار تالیفی او می‌توان به «گنج شایان»، «تاریخ روابط روس با ایران»، «پندنامه سعدی» یا «گلستان نیکبختی»، «قصه قصه‌ها»، «گلبانگ نای»، «فرهنگ لغات عامیانه»، «طریقه نویسندگی و داستان‌سرایی»، «سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی»، «اندک آشنایی با حافظ»، «یکی بود، یکی نبود»، «سروته یه کرباس»، «دارالمجانین»، «فارسی شکر است»، «آزادی و حیثیت انسانی»، «خلقیات ما ایرانیان»، «کهنه و نو»، «تلخ و شیرین»، «هزار بیشه»، «قصه ما به سر رسید»، «آسمان و ریسمان»، «قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار»، «هفت کشور» و… اشاره کرد.

محمدعلی جمالزاده درزمینه ترجمه نیز فعال بود و آثاری چون «قهوه‌خانه سورات یا جنگ هفتادودو ملت»، «ویلهلم تل»، «داستان بشر»، «دون کارلوس»، «دشمن ملت»، «قنبرعلی جوانمرد شیراز» اشاره کرد.

لازم به ذکر است کتاب‌های «دارالمجانین»، «جاودان» و «فارسی شکر است» نیز به‌صورت رایگان در طاقچه در اختیار شماست. همچنین در بخش کتاب‌های صوتی طاقچه می‌توانید «قبل بر وزن دهل» را با صدای رضا عمرانی تهیه کنید.
دانلود رایگان داستان های محمدعلی جمالزاده

کتاب هایی درباره جمالزاده

اگر دوست دارید در مورد آثار محمدعلی جمالزاده و شیوه پرداختن به موضوعات مختلف از دیدگاه او بیشتر بدانید پیشنهاد ما کتاب «نقد آثار محمد‌علی جمال‌زاده» به قلم عبدالعلی دستغیب است.

شهروند شهرهای داستانی؛ زندگی و آثار سیدمحمدعلی جمال‌زاده

نویسنده: حسن میرعابدینی

کتاب «شهروند شهرهای داستانی» به قلم حسن میرعابدینی نیز به تحلیل زندگی و آثار محمدعلی جمالزاده پرداخته است. در این کتاب آثار این نویسنده در سه دسته «داستان کوتاه یک»، «رمان‌ها» و «داستان کوتاه دو» بررسی شده‌اند.

اثر دیگری که می‌توان در این یادداشت به آن اشاره کرد کتاب «خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی درباره سید محمدعلی جمالزاده و انقلاب اسلامی» است. این کتاب حاوی ناگفته‌هایی است که پرداختن به آنها کمک کرده تا شناختی بیشتر از این نویسنده نامی ادب فارسی پیدا کنیم؛ زوایایی از تفکر و حتی زندگی او که در این سال‌ها کمتر پیش چشم بوده و از دید علاقه‌مندان پوشیده بوده است.

حال اگر به نوشتن علاقه‌مندید خواندن آثار محمدعلی جمالزاده را به شما توصیه می‌کنم. درکی که از ساده‌نویسی و شیوایی نوشتار بر فرد غالب می‌شود راهنمای خوبی برای او در ادامه این راه خواهد بود. ضمن اینکه توصیف بدون غلو و روایت اتفاقی ساده به بهترین نحو ممکن ازجمله مواردی است که با خواندن آثار جمالزاده بر دانسته‌های ما اضافه‌شده و کوله‌بار ما را برای ادامه راه پربار خواهد کرد.